محصول سفر کمال‌الملک اگرچه تکمیل فرایند تکنیکی به‌حساب می‌آید می‌بایست تکمیل‌کننده محوریت اصلی تصویر، که تحول فرآیند ذهنی به عینی‌گرایی است، بود. رهیافت حاصل از مهاجرت نقاشان نسل بعد به کشورهای اروپایی را می¬توان تأثیر فضای حاکم در غرب و نیز رویارویی با دغدغه اصلی نقاشان غرب، یعنی تجربه فرم¬گرایی به جای مضمون گرایی، دانست. این روند اگرچه به صورت کاملاً تجربی در برخی آثار هنرمندان یافت می‌شود، اما رفته‌رفته در دهه بعد تبدیل به گرایشی ضد جریان ادامه میابد. در بین گرایش‌ها، بیشترین مخالفت به گرایش نقاشی تجربی و انتزاعی در دهه سی رخ داد. بارقه‌های این گرایش را شاید نتوان به اثر یا فردی اطلاق کرد، اما می‌توان با برگزاری نخستین بی‌ینال در تهران تعداد مشخصی از هنرمندان را نام برد که با توجه به این گرایش ِهنری آثاری در کارنما برپا نمودند.
متن کامل مقاله در شماره ۳۹۳-۳۹۲ تندیس
تصویر: اثر مارکو گریگوریان
